Skorulski Krzysztof - Ferdinand Ebner i miejsce filozofii dialogu w myśli katolickiej XX wieku
Mówienie o filozofii dialogu w kontekście myśli katolickiej wydaje się, przynajmniej w Polsce, dość niecodzienne. Czyżby więc w Kościele katolickim nie myślano dialogicznie? Chcielibyśmy tu pokazać, że jest dokładnie odwrotnie: filozofia dialogu nie tylko ma w osobie stanowczo zbyt mało znanego Ferdinanda Ebnera swego katolickiego protoplastę, ale znalazła dostęp do samego serca filozofii i teologii XX wieku. Jako zasadę określenia, czy dane myślenie jest dialogiczne, przyjmiemy tu jednak nie tyle przynależność do danej grupy filozofów, czy zajmowanie się tematem dialogu czy komunikacji, lecz stosowanie się w swoim myśleniu do zasady dialogicznej. Zasadę tę prezentujemy tu na podstawie „myśli podstawowej” z głównego dzieła Ferdinanda Ebnera: „Słowo i realności duchowe”, i omawiamy szerzej posługując się jego koncepcją „słowa”. Dialogiczne wątki pojawiają się jednak już dużo wcześniej przed właściwym powstaniem filozofii dialogu w pierwszych dziesięcioleciach XX wieku. Jako przykłady wymienimy tu najpierw klasyków (Platon, św. Augustyn) oraz takich myślicieli jak Hamann, Baader, Humboldt i Feuerbach czy Kierkegaard. Jako ilustrację tajemniczego wpływu myślenia dialogicznego na filozofię i teologię katolicką przedstawimy tu tylko przykładowo kilku myślicieli spośród tych, którzy otwarcie odnoszą się do Ebnera: Romano Guardini, Gabriel Marcel (wraz z jego wpływem na Emmanuela Mouniera), oraz teologów: Karl Rahner i Hans Urs von Balthasar. Naszym głównym zadaniem nie jest przy tym wykazywanie wpływu Ebnera na tych autorów, lecz szukanie w ich myśleniu zasady dialogicznej. Na koniec pokażemy tu wpływ zasady dialogicznej na dokumenty Soboru Watykańskiego II, zwłaszcza na Konstytucję Apostolską „Dei Verbum”. W ten sposób okaże się, że myślenie dialogiczne z biegiem czasu przeniknęło do serca rozważań filozoficzno-teologicznych prowadzonych w Kościele katolickim i jeśli nie dominuje, to stanowi co najmniej interesującą alternatywę wobec propozycji wypracowywanych przez współczesne kierunki filozoficzne.
Ferdinand Ebner and the Role of Dialogical Thinking in the Catholic Context of the Twentieth Century
It seems unusual even in some Catholic circles to speak of the philosophy of dialogue in the Catholic context. Nevertheless, the purpose of this article is to show that the dialogical way of thought not only has a Catholic originator – Ferdinand Ebner – but also a fixed place in the heart of Catholic thinking. We identify dialogical thinking here neither as an affiliation to a specific group of thinkers, nor as directly discussing the subject of dialogue/communication, but rather whether such thought conforms to the dialogical principle. We present this principle on the basis of the “fundamental thought” found in Ebner’s, The Word and the Spiritual Realities and we explain it further on the basis of his “word” concept. However, the rudiments of dialogical thinking can be found even before the “dialogical turn”. Plato and Augustine are the earliest, classical examples, and we present as its later forerunners Hamann, Baader, Humboldt, Feuerbach and Kierkegaard. As an illustration of the mysterious impact of the dialogical principle on Catholic thought we mention a few such authors who make direct reference to Ebner: Romano Guardini, Gabriel Marcel (together with Emmanuel Mounier), and the theologians Karl Rahner and Hans Urs von Balthasar. The main concern is not to look for Ebner’s impact on these thinkers, but to see the presence of the dialogical principle in their writings. Furthermore, we try to show the influence of the dialogical principle on the documents of Vatican II (especially Dei Verbum). This will demonstrate that indeed there is a significant correspondence between “Catholic” thinking and “dialogical” thinking.