Marian Nowak - Czy szkoła ma przekazywać wiedzę, czy też wychowywać?
Artykuł odnosząc się do zadań szkoły, koncentruje się na zadaniu nauczania i wychowania we współczesnej szkole. Sięgając do odległej przeszłości – czasów reformacji i idei predestynacji, obecnej także dzisiaj w niektórych odłamach protestantyzmu, autor przedstawia rzutowanie tej idei nie tylko na koncepcję człowieka w Europie, ale także koncepcję wychowania i przyjęcie lub odrzucenie tzw. „wychowalności”, na której m.in. Johan Friedrich Herbart (1776-1841) oparł możliwość budowania pedagogiki – jako dyscypliny autonomicznej. Przyjęcie tej idei predestynacji widoczne natomiast w znanych stanowiskach Jana Amosa Komeńskiego (1592-1670) i innych, zaznaczało się preferencją w przypisywaniu ważności, a nawet możliwości jedynie nauczaniu i skutkowało zawężeniem roli szkoły i lekcji jedynie do nauczania. Z kolei przyjęcie kategorii wychowalności i względnego indeterminizmu dla rozwoju człowieka – wolne od idei predestynacji – widoczne m.in. w nauczaniu i w tradycji edukacyjnej Kościoła katolickiego i Kościołów wschodnich, zaowocowało nie tylko stanowiskiem realizmu pedagogicznego, ale także przypisaniem szkole zadań zarówno wychowawczych jak i dydaktycznych. Artykuł wskazuje na ciągły wpływ tego podłoża teoretycznego i ideowego na podejmowane rozstrzygnięcia i istniejące modele współczesnej edukacji szkolnej. Wychodząc od antropologicznych i historycznych podstaw koncepcji wychowawczych i dydaktycznych, jeśli chodzi o zadania szkoły, artykuł wskazuje na przykładowe rozstrzygnięcia w zakresie relacji miedzy wychowaniem a nauczaniem, wyprowadza z nich konsekwencje dla współczesnych modeli pracy szkoły, z akcentem bądź na nauczanie (funkcja dydaktyczna), bądź też na nauczanie i wychowanie (funkcja wychowawcza i dydaktyczna), aby następnie zaprezentować modele koncepcyjne lekcji i pracy szkoły biorące pod uwagę zarówno wychowanie jak i nauczanie: 1) lekcja wychowująca (J.F. Herbart); 2) lekcja kształcąca (W. Klafki) i 3) życie lekcyjne/szkolne (C. G. Scheiberta). Wskazane modele mogą stanowić pomoc w realizowaniu zaleceń Podstawy programowej (zarówno poprzedniej jak i tzw. Nowej Podstawy Programowej), wskazujących nie tylko na wymóg nauczania, ale i wychowywania uczniów w polskiej szkole. Oba zaś zadania ujęte w szkole równolegle, jak wskazywał Benedykt XVI w swoim Liście do diecezji rzymskiej z 2008 r. mogą stanowić odpowiedź na „pilną potrzebę wychowania”, przezwyciężając błędne ograniczanie się jedynie do przekazywania uczniom umiejętności lub zdolności działania, a pragnienie szczęścia młodych pokoleń chcąc zaspokajać przez rzeczy natury konsumpcyjnej. W ten sposób papież z pozycji Kościoła katolickiego, kolejny raz i konsekwentnie do stanowiska obrony człowieka jako osoby, znanego z historii, przeciwstawia się uszczuplaniu i zawężaniu zadań szkoły oraz upomina się o bardziej ewidentną realizację funkcji wychowawczej, a nie tylko dydaktycznej we współczesnej szkole.
Is Conveying Knowledge the Only Task of the Contemporary School?
While analyzing the objectives of the contemporary school, the article concentrates on its two main goals: conveying knowledge as well as providing moral, social and cultural development. Reaching to the past - the period of Reformation and the idea of predestination, still present today in some Protestant factions - the author demonstrates how this idea affects not only the concept of man in Europe, but also the idea of education and the acceptance or rejection of the so-called “educational capability”, on which J.F. Herbart, amongst others, based the possibility of building pedagogy as an autonomous discipline. The idea of predestination was accepted by J.A. Komeński (Comenius) and others, and it was characterized by giving importance and even possibility of merely conveying knowledge and resulted in restricting the role of school and lessons only to teaching. The acceptance of the category of educability and relative lack of determination in human education - free from the idea of predestination - evident, for instance, in the teaching and educational tradition of the Catholic Church and the Eastern Churches, resulted in not only the position of pedagogical realism, but also in the assignment of both educational and didactic objectives to school. The article points to the continuous influence of this theoretical and ideological foundation on undertaken decisions and existing models of the present day school education. Based on anthropological and historic foundations of educational and didactic concepts in reference to main objectives of school, the article points to possible solutions for linking education and instruction, establishes consequences for contemporary models of school functioning, with the focus on teaching (didactic function), or on teaching and moral instruction (educational and didactic function), and then presents conceptual models of lessons and school functioning while taking into consideration both teaching and instruction: 1) the instructive lesson (J.F. Herbart); 2) the educational lesson (W. Klafki) and 3) the school life (C.G. Scheibert). The indicated models can be helpful in implementing the recommendations of the Core Curriculum of Polish schools (both the previous and the new Core Curriculum), that draw attention to both teaching and instruction of students in Polish schools. As Pope Benedict XVI demonstrated in his Letter to the Roman diocese in 2008, both objectives can be the answer to “an urgent need of education”, overcoming the wrong tendency of transferring to students only the skills or abilities to act, and quenching the young generations’ thirst for happiness with things of consumer nature. Thus representing the view of the Catholic Church, once again and in accordance with the position of defending a human being as a person which is known from history, the Pope opposes the diminishing and restricting of the objectives of school and appeals for a more evident implementation of not only didactic but also educational function of the modern school.