Jarosław Michalski - Kształcenie ogólne czy specjalistyczne? A może jedno i drugie ...
Dwa nurty w myśleniu: teoretyczny i praktyczny, tak wyraźnie widoczne w rozejściu się myślenia platońskiego i arystotelesowskiego, na zawsze pozostały w ludzkiej kulturze, a także w tym narzędziu jej zachowywania i przekazywania, którym jest edukacja. W historii różnie oceniano ich doniosłość. Bywały okresy, na przykład średniowiecze, w których niepodważalny był prymat wiedzy teoretycznej, uznawanej za niezbędny warunek wszelkiej spekulacji i dokonywania rozstrzygnięć praktycznych. W innych epokach z kolei, na przykład w oświeceniu czy pozytywizmie, znacznie większą wagę przykładano do praktycznej strony życia, a w edukacji promowano metodę poglądową i empiryzm. O ile jednak można powiedzieć, że tak jak na znanym fresku Szkoła Ateńska Rafaela wyczuwamy ducha jedności: spokojny dialog filozofów wskazuje, że teoretyczne i spekulatywne zainteresowania Platona i bardziej praktyczne podejście do filozofii, reprezentowane przez Arystotelesa, stanowią całość, która poddaje się duchowi racjonalności, o tyle w dziejach obserwujemy stopniowe rozchodzenie się tych dwóch nurtów myślenia, a w czasach obecnych wręcz przeciwstawianie ich sobie. Zjawisko to w sposób szczególny obserwujemy w ewolucji filozofii edukacji, która w coraz mniejszym stopniu postrzegana bywa jako przekazywanie kultury i formowanie szeroko pojętej sfery duchowej w człowieku. W dzisiejszych czasach nasila się bowiem w filozofii edukacji tendencja, aby wiedzę traktować instrumentalnie, jako narzędzie służące wyłącznie celom praktycznym, samo w sobie nieprzedstawiające żadnej wartości. Wiedza, której nie można „zastosować” w życiu, zazwyczaj określana nieco pogardliwie jako teoria, uważana jest za niepotrzebną, a młodych ludzi coraz częściej naucza się, że poznanie nie jest w swej istocie bezinteresowne i powinno zawsze łączyć się z realizacją jakiegoś praktycznego celu. Wydaje się, że nie ma w dzisiejszym myśleniu o edukacji miejsca dla antycznego pojęcia paidei. W starożytnej Grecji paideia oznaczała formowanie człowieka, ze wskazaniem na jedność takich aspektów, jak cywilizacja, kultura, tradycja, literatura i wychowanie. Wychowanie traktowane było przy tym nie jako jedynie formalne umiejętności czy abstrakcyjna teoria, ale jako wewnętrzny i niezbywalny element rozwoju sfery duchowej człowieka. Za najcenniejszy element kultury i wychowania starożytni uważali literaturę, sądzili bowiem, że to w niej zarówno umiejętności, jak i teoria znajdują swój najpełniejszy wyraz. Ten problem – konieczności wzajemnych zależności między kształceniem ogólnym, a kształceniem specjalistycznym – stanowi główny cel niniejszego artykułu.
General or Specialised Education? Or Maybe Both…
Two trends in thinking: a theoretical and a practical one, so evident in differences between Platonic and Aristotelian thinking, have forever remained in human culture and in education, which is a tool for preservation and transmission of culture. Their significance was evaluated differently in the past. There were times, for instance during the Middle Ages, when theoretical knowledge was definitely more important and was considered a necessary condition for any reasoning or practical decision making. In other periods of history, however, for example during the Enlightment or Positivism, much more attention was given to the practical aspect of life, and sensory experience as well as empirical evidence was promoted within the area of education. However, while on the one hand it can be said that on Raphael’s famous fresco The School of Athens a spirit of unity can be sensed – the peaceful dialogue between philosophers indicates that theoretical and speculative interests of Plato and the more practical approach towards philosophy represented by Aristotle make a whole which surrenders to the spirit of rationality - on the other hand, it can be seen that over the centuries these two trends of thinking grew apart, and currently are in opposition. This phenomenon is evident especially in the evolution of the philosophy of education, which is considered less and less as transmission of culture and formation of broadly understood spiritual sphere of man. These days there is a growing tendency in the philosophy of education to treat knowledge instrumentally, as a tool that serves only practical purposes and does not have any value itself. Knowledge that cannot be applied practically in life, usually rather contemptuously referred to as theory, is considered to be unnecessary and young people are taught more and more often that cognition is not selfless and should always be linked to achieving some practical goals. It appears that in the contemporary thinking about education there is no place for the ancient concept of Paideia. In ancient Greece, Paideia referred to education process that combined such aspects of life as civilisation, culture, tradition, literature and moral refinement. Education was seen not only as teaching merely formal skills or abstract theory, but also as focusing on the development of the inner, spiritual realm of human existence. Literature was considered the most valuable element of culture and education because the ancient thinkers believed that both skills and theory find their fullest expression in this discipline. This issue – the necessity for interdependence between general education and specialised training – is the main focus of this article.