1/45 (2020)

As the title states, this article focuses on a controversial topic: the lack of satisfactory solutions to the problem of the limits of the phenomena of solitude and communitiveness. It is based on the idea that monoseological discourse is intrinsic to this discourse. The term ‘monoseology’ is derived from two combined ancient Greek words: ‘monosé’, which means ‘solitude’; and ‘logos’, translated etymologically as ‘a rational, critical thinking’, and more specifically as ‘a science’, ‘a theory’. Hence, monoseology, in its wider meaning, is used to designate all sciences interested in analysing and conducting systematic research on solitude; in a narrower sense, the term ‘monoseology’ means simply the philosophy of solitude. It is quite commonly agreed that solitude in itself only consists of negative aspects, but communitiveness on the contrary has only positive ones. Therefore, solitude deserves clear and firm criticism, while communitiveness is assessed in a univocally positive way. This, in turn, translates to an unquestioning preference for ideas, feelings, motives and acts which are of community character and use. On the other hand, loneliness is recognised as a reason for our pain, suffering, fears, sadness and horrible despair. The result is the assumption that our key ambition, need and aim is to avoid and prevent each form of loneliness in our private and social life, at all costs. However, this causes many further problems – not only theoretical, but unfortunately also practical – which some researchers and ordinary people must face. This kind of unilateral and unambiguous interpretation of both solitude and communitiveness is called in the article ‘monolectical’. In addition, it is shown here that the ‘monolectics’ of communitiveness or solitude is insufficient to provide an objective and complete picture of the two. In consequence, it is argued that monoseological discourse can succeed and develop itself only by turning to the dialectical method of explaining. The fundamental thesis and belief of this approach, expressed based on the dialectic of solitude and communitiveness, is that solitude and communitiveness are not at all isolated but strongly complementary. A practical conclusion arises from this statement: that each of us should intertwine in his or her life some periods of communitiveness and then some episodes of solitude.

Trzy konkurencyjne warianty korelacji samotności i wspólnotowości w dyskursie monoseologicznym

W moim przedłożeniu koncentruję się na budzącym kontrowersje, złożonym i zróżnicowanym problemie granic fenomenu samotności i wspólnotowości. Rozpatruję go na gruncie dyskursu monoseologicznego. W szerszym rozumieniu termin monoseologia odnosi się do wszystkich nauk zainteresowanych analizą oraz systematycznymi badaniami nad samotnością; w węższym znaczeniu termin ten oznacza filozofię samotności. Istnieje dosyć powszechne przekonanie, że samotność posiada jedynie złe strony, wspólnotowość zaś przeciwnie, wyłącznie dobre. To z kolei przekłada się na preferowanie uczuć, motywów oraz czynów, które mają charakter wspólnotowy lub wspólnototwórczy. Można wręcz mówić o swego rodzaju fetyszyzacji wspólnotowości i wspólnotowych form życia. Samotność postrzegana jako kontradyktoryczna wobec wspólnoty forma życia, uznawana za jej [tej wspólnoty] negację, zagrożenie i zwyrodnienie (degenerację), jest przeto – nader jednostronnie, tendencyjnie i płasko – identyfikowana jako jeden z podstawowych predyktorów, a równocześnie jeden z najbardziej niebezpiecznych czynników ryzyka odpowiadających za powstanie, stymulowanie, utrwalanie bądź pogłębianie różnego rodzaju deficytów, patologii i anomalii w obszarze ludzkiej egzystencji (które w ogólności można określić mianem stanów patoegzystencjalnych, takich na przykład, jak cierpienie, lęk, smutek, tęsknota, nostalgia, rozpacz, apatia, depresja, etc.). Na tej podstawie wyprowadzany jest cokolwiek podejrzany – by nie powiedzieć fałszywy – wniosek, że podstawowym zadaniem każdego człowieka jest taka organizacja systemu życia (zarówno indywidualnego, jak i społecznego), która wyklucza, eliminuje bądź zapobiega wszelkim przejawom samotności. Tego rodzaju upraszczające i jednostronne podejście do zagadnienia nazywam monolektycznym. W swoim artykule zamierzam wykazać, że ta głęboko zakorzeniona w filozofii, etyce i kulturze łacińskiej monolektyczna wykładnia i aksjologia samotności i wspólnotowości jest nie tylko wątpliwa poznawczo i niewystarczająca eksplanacyjnie, ale nadto, że domaga się ona znaczącej korekty (co odnosi się także do konieczności przeformułowania istniejącego od czasów greckiej πόλις paradygmatu kulturowego oraz strategii edukacyjnych i oddziaływań wychowawczych w kluczu edukacji do samotności). W związku z tym przedstawiam argumenty i racje obligujące do zastąpienia w dyskursie monoseologicznym (samotnościowym) narracji monolektycznej – dialektyczną. Zabieg ten, w zamyśle, pozwoli uzyskać możliwie pełny, sensowny i bardziej adekwatny obraz obu tych, traktowanych jako komplementarne, fenomenów – samotności i wspólnotowości. Podstawową tezą, jakiej zamierzam bronić, jest stwierdzenie, że samotność i wspólnotowość, rozpatrywane w porządku dialektycznym, nie występują w separacji, lecz w istotny sposób wzajemnie się warunkują i dopełniają. Stwierdzenie to prowadzi do praktycznej w swej wymowie konkluzji, że każdy z nas może i powinien radzić sobie z wyzwaniami samotności oraz bycia we wspólnocie, przeplatając i łącząc w swoim życiu periody wspólnotowości z równie inspirującymi epizodami samotności.

Pobierz plik PDF